Door een enorme stijging aan hulpvragen, lange wachtlijsten, misstanden en hoge kosten heeft de Nederlandse overheid besloten de jeugdzorg flink te gaan hervormen. Hiervoor is de Hervormingsagenda Jeugd gepresenteerd. Wat houden deze veranderingen in en waar moet de jeugdzorg in 2028 staan? In deze blog leggen we het uit.
Een stukje achtergrond jeugdhulp
Jeugdhulp bestaat al meer dan 100 jaar. Aan het begin van de eeuw, in de jaren 2000, maakte nog 1 op de 27 jeugdigen onder de 18 jaar gebruik van jeugdzorg. In 2015 stond dit aantal al op 1 op de 10, en inmiddels is het 1 op de 7,5 jeugdigen die met een vorm van jeugdzorg te maken hebben. De marktwerking in de zorg is doorgeslagen met 1500 nieuwe jeugdzorgaanbieders sinds 2015. En dat is te merken. Het systeem loopt vast, wachtlijsten rijzen de pan uit en de administratieve lasten zijn hoog. Daarnaast missen we passende en beschikbare zorg voor de meest kwetsbare jongeren. De benadering moet van persoon- naar contextgericht. En dat vergt een grote verandering van het systeem.
Jeugdhulp staat niet op zich
De leefomgeving van de jeugdige is allesbepalend voor het verloop en de inzet van de juiste jeugdhulpverlening. Dat betekent dat er niet alleen naar het kind gekeken wordt, maar naar de omgeving en leefsituatie. Hoe gaat het met de ouders? Zijn er schulden, zorgen rondom wonen en bestaanszekerheid? Al deze factoren spelen mee in het leven van het kind. Hiervoor is een integrale aanpak nodig. Arjen Keers, directeur-bestuurder van Gezinshuis.com, vergelijkt het gewenste jeugdstelsel graag met het brandweer model. “Is er een brand, dan wordt er ingeschat met elkaar welke hulp er nodig is, zo kom je er gaandeweg achter dat er misschien ook gewonden zijn, of dat de straat moet afgezet worden, je schakelt andere hulpdiensten in; maar die kun je ook weer afschalen als dat nodig is en de brand juist maar klein blijkt te zijn. We zijn de laatste decennia steeds meer risico’s voor jeugd gaan zien en accepteren als omgeving minder ‘ander’ gedrag. Alsof alles een brand kan worden. Het creëren van een leefomgeving met bestaanszekerheid en variatie zou wel eens veel jeugdhulp kunnen voorkomen.
De jeugdzorg toegankelijk en betaalbaar houden
Een overbelast jeugdstelsel waarin jeugdigen vastlopen, protest na protest en de verhalen over misstanden die naar buiten komen. Het is duidelijk dat de jeugdzorg op de schop moet. In 2023 publiceerde de overheid al de Hervormingsagenda jeugd. Een vijfjaren actieplan waarmee de jeugdzorg weer lucht moet krijgen, jongeren laagdrempeliger geholpen kunnen worden en de kosten behapbaar blijven.
Voorkomen en terugdringen van residentiele jeugdhulp
De jeugdhulp wordt zoveel mogelijk vanuit huis en rondom de jeugdige georganiseerd. Toch is residentiele jeugdhulp niet altijd te voorkomen. Wel is de afspraak met elkaar gemaakt om de gesloten jeugdzorg uit te faseren naar 0 gesloten plaatsingen in 2030. Onlangs maakte de VNG bekend dat ze helemaal stoppen met de zogenaamde ZIKOS-afdelingen. Hier werden recent nog jongeren met ernstige psychische problemen gesloten geplaatst. Wanneer een jeugdige, om wat voor reden niet thuis kan wonen, ligt de voorkeur bij een setting in pleeggezin of gezinshuis. Het belangrijke is dat een kind zo ‘thuis mogelijk’ kan opgroeien en het geborgenheid en toekomstperspectief ervaart. Zorg in een gezinshuis of pleeggezin is ook verankerd in de Jeugdwet. Bij Gezinshuis.com werven en selecteren we geschikte gezinshuisouders voor deze gezinshuizen. Zo weten we dat ieder kind op een prettig en veilig plekje terechtkomt.
Passende zorg: zorg die naadloos aansluit bij de behoefte
Waarde gedreven zorg is een belangrijke pijler in de passende zorg passage binnen de hervormingsagenda. Omschreven als: “de juiste zorg op de juiste plek en op juiste moment door de juiste professional (‘matched care’). Het is waarde gedreven: dat betekent dat zorg op de eerste plaats doelgericht moet zijn, voldoet aan de stand van wetenschap en praktijk, en meerwaarde heeft voor de jeugdige (en/of gezin), met daarnaast een doelmatige inzet van mensen en middelen. En passende zorg komt samen met, en gezamenlijk rondom, de jeugdige tot stand. Wanneer deze zorg effectief is gebleken, wordt vervolgens ook zo snel als mogelijk en wenselijk, de zorg of hulp weer afgeschaald.” En dat laatste. Dat is een valkuil. Arjen Keers van Gezinshuis.com: “Juist gezinshuizen bieden passende en waarde gedreven zorg. Maar zodra een jeugdige stabiel is en weer opkrabbelt, is het essentieel om niet meteen zorg af te schalen of een kind weg te halen uit die context. De context is juist bepalend voor het herstel. Te snel afschalen van zorg kan leiden tot een terugval in oude problemen en patronen. Dit moet heel zorgvuldig bekeken worden.”
Jeugdhulp moet aansluiten bij de leefwereld van jeugdigen
En moet dus aansluiten bij de context waar het kind zich in bevindt. Voor iedereen, ook jongeren, is ervaringsdeskundigheid en een informeel netwerk belangrijk. Er moet met het kind en het gezin direct naar perspectief het gekeken worden en een levensbrede aanpak waarin wonen, zorg, onderwijs en inkomen evenredig meespelen.
In de hervormingsagenda staan de speerpunten voor de veranderstrategie die de jeugdzorg moet gaan doormaken de komende jaren. Ook financieel staan we maatschappelijk voor een grote uitdaging. De jeugdzorg kan én moet beter. Door breder te kijken, laagdrempelijk aanwezig te zijn en de administratieve lasten te verlagen. Maar juist daar gaat het nog vaak mis zoals we onlangs moesten constateren bij de jeugd aanbestedingen van de gemeenten.